گاهي انسان كاري انجام ميدهد كه آن كار را خداوند نه تنها قبول مي‌كند و به او پاداش ميدهد، بلكه آن كار را به خود اسناد ميدهد جريان خديجه(سلام الله عليها) از اين قبيل است كه خداوند نه تنها كار اين بانو را قبول كرد و به او پاداش حسن داد، بلكه كار او را به خود اسناد داد، فرمود: اين كار من است در سورهٴ مباركهٴ «ضحي» به رسول اكرم(عليه الآف التحية و الكرم) فرمود: ﴿وَ وَجَدَكَ ضَالاً فَهَدَي ٭ وَ وَجَدَكَ عَائِلاً فَأَغْنَي﴾[1] يعني تو را نيازمند يافت و بي‌نياز كرد؛ گرچه در بعضي از روايات به استجابت دعا تفسير شده است، يعني دعاي تو مستجاب شد[2]، اما معناي ظاهر «اغناء» هم همچنان محفوظ است؛ يعني تو نيازمند بودي و خدا تو را بي نياز كرده است. بي‌نيازي رسول اكرم[صلّيٰ الله عليه و آله و سلّم] با مال حلال خديجه(سلام الله عليها) بود. آن مال را كه اين بانوي طاهره در راه اسلام صرف كرده است، ذات اقدس الهي قبول كرد و به خود اسناد داد.
همان‌طوري كه وجود گرامي رسول اكرم(عليه وعلي آله الآف التحية والكرم) قبل از نزول اسلام و قرآن به امانت معروف بود، خديجه(سلام الله عليها) هم قبل از اسلام به طهارت معروف بود، مي‌گفتند «بانوي طاهره» آن طاهره همتاي اين امين شد و اين امين همسر آن طاهره شد و آن اموال در راه اسلام صرف شد و خدا اين صرف را پذيرفت و به رسولش فرمود: ﴿وَ وَجَدَكَ عَائِلاً فَأَغْنَي﴾[3] يعني تو را بي‌نياز كرد؛ يعني مال خديجه[سلام الله عليها] مال خداست [و] كار خديجه[سلام الله عليها] مقبول الهي است.
گاهي انسان مال حلال دارد و در راه خدا صرف مي‌كند و خدا كار او را قبول مي‌كند، عمل او را مي‌پذيرد [و] وقتي عمل او را قبول كرد يا ده برابر پاداش ميدهد يا هفتصد برابر يا 1400 برابر يا بيش از آن؛ يك وقت بالاتر از اين است؛ خدا نه تنها عمل انسان صالح را قبول مي‌كند، بلكه خود او را مي‌پذيرد، دربارهٴ حضرت مريم(سلام الله عليها) آمده است كه ﴿فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَأَنْبَتَهَا نَبَاتاً حَسَناً﴾[4] مريم[سلام الله عليها] را خدا قبول كرد، نه عمل مريم[سلام الله عليها] را. وقتي عمل مريم[سلام الله عليها] را قبول بكند به او پاداش خير ميدهد، وقتي خود مريم [سلام الله عليها] را قبول بكند او را مادر پيغمبر مي‌كند. وقتي خديجه(سلام الله عليها) را قبول بكند او را مادر سيدهٴ نساء عالميان قرار ميدهد. خيلي فرق است كه خدا عمل كسي را قبول بكند يا نه، خود او را قبول بكند.
حضرت خدیجه کبری(س) هم طبق فرموده قرآن کریم ام المومنین است و هم بر اساس این فرموده حضرت رسول(ص) که فرمود «من و علی(ع) پدران این امتیم، بیاید فرزندان ما باشید»، اگر ما این دعوت حضرت را لبیک بگوییم که گفته ایم! حضرت خدیجه و حضرت زهرا(س) مادران ما خواهند بود.در نتیجه چرا قدر این مقام را ندانیم؟! ما که با جان و دل این دعوت را لبیک گفتیم لذا باید رابطه خود را با پدر و مادر معنوی مان و حقی که آنان بر گردن ما دارند را بررسی و احیاء کنیم.
آنچه در خصوص حضرت خدیجه باید بدانیم این است که ایشان فرهنگ جاهلی را به فرهنگ عقلانی تبدیل کردند که این مهم از هر کسی ساخته نیست.
در فرهنگ جاهلی دلیل تصدیق و تکذیب برهان نیست بلکه قبول و نکول پدران و اقتدا به رسوم گذشتگان ملاک بود در حقیقت فرهنگ جاهلی فرهنگ تقلید است؛ در این فضا، حضرت خدیجه(س) برهان عقلی اقامه کرد و حتی قبل از بعثت، محقق بود و موحدانه زندگی کرد و خدا را عبادت می نمود و ولایت را با همه وجود پذیرفته بود.
فرهنگ جاهلی همه جامعه را جاهل می کند، از جمله اقتصاد جامعه را و اقتصاد جاهلی در محدوده ربا دور می زند، اما حضرت خدیجه(س) در آن فضای جاهلی فرهنگ عقلانیت را یافت و روی این اقتصاد جاهلی خط بطلان کشید، آن ثروت کلان ایشان نیازی به تجارت نداشت، ایشان می توانست با ربا که تجارت رسمی آن دوران بود خود را اداره کند و خطر تجارت در راه های پر خطر شام و حجاز را نپذیرد اما ایشان فرهنگ جاهلی و ربا را تحریم کرد و مال التجاره خود را تحت اشراف پیامبر به سود آوری رساند و سپس آن را در خدمت اسلام قرار داد.
ما فرزندان این مادریم و این فخر ماست و باید حق این مادر را به درستی ادا کنیم .
حضرت خدیجه(س) طرف مشورت رسول گرامی اسلام بود، منزل و بیت رسول خدا(ص) را به درستی اداره می کرد و در شرایط سخت رسول خدا را تنها نگذاشت، ایشان تحریم و شعب را تحمل کرد و به دنیا و مال مسلط بود نه اینکه مال و دنیا بر ایشان مسلط باشد و در زمانی که فقط امیر المومنین(ع) شاهد مناجاتهای حضرت رسول در غار حرا بود حضرت خدیجه با پیمودن راه سخت و طولانی برای حضرت غذا می برد و پس از اینکه حضرت رسول(ص) سرپرستی حضرت امیر(ع) را به عهده گرفت حضرت امیر در دامان حضرت خدیجه پرورش یافت لذا ایشان مادر دوازده امام(ع) ماست.
حضرت خدیجه(س) به راستی مریم ثانی است، ایشان نه چون زن است تنها می تواند الگوی زنان باشد بلکه ایشان الگوی همه جامعه است چرا که هیچ کمالی در اسلام منوط و مشروط به ذکورت و انوثت نیست.
حضرت خدیجه این راه کمال را طی کرد و این راه برای همه زنان و مردان جامعه ما باز است لذا باید به ایشان اقتدا کنیم و ایشان را الگوی خود قرار دهیم.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[2] ـ بحار الانوار، ج 16، ص 142؛ عيون اخبار الرضا، ج 1، ص 200؛ «… يقول اغناك بأن جعل دعاءك مستجاباً».
[3] ـ سورهٴ ضحي، آيهٴ 8 .
[4] ـ سورهٴ آل‌عمران، آيهٴ 37.
منبع: سخنرانی آیت الله العظمی جوادی آملی در سالروز وفات حضرت خدیجه و سخنرانی معظم له در همایش ملی «صدف کوثر»