خداشناسی
ستایش خداوندی را سزاست كه شناخته شد بی آنكه دیده شود، و آفرید بی آنكه دچار رنج و زحمتی گردد، با قدرت خود پدیده ها را آفرید، و با عزت خود گردنكشان را بنده خویش ساخت، و با بخشش خود بر همه بزرگان برتری یافت، او خدایی است كه دنیارا مسكن مخلوقات برگزید، و پیامبران خود را به هدایت جن و انس فرستاد، تا دنیا را آنگونه كه هست بشناسانند، و از زیانهای دنیا برحذر دارند، و با مطرح كردن مثلها، عیوب دنیاپرستی را نشان دهند، و آنچه را كه مایه عبرت است تذكر دهند، از تندرستیها و بیماریها، از حلال و حرام، و آنچه را كه خداوند برای بندگان اطاعت كننده و نافرمان، از بهشت و جهنم آماده كرده، كه وسیله كرامت یا سقوط و پستی است بازگو نمایند. خدا را ستایش می كنم چنانكه خود از بندگان خواسته است، و برای هر چیزی اندازه ای قرار داده و برای هر اندازه ای مدتی معین كرده، و هر مدتی را حسابی مقرر داشته است.
ویژگیهای قرآن
قرآن فرماندهی بازدارنده، و ساكتی گویا، و حجت خدا بر مخلوقات است، خداوند پیمان عمل كردن به قرآن را از بندگان گرفته، و آنان را در گرو دستوراتش قرار داده است، نورانیت قرآن را تمام، و دین خود را به وسیله آن كامل فرمود، و پیامبرش را هنگامی از جهان برد كه از تبلیغ احكام قرآن فراغت كامل فرمود، و پیامبرش را هنگامی از جهان برد كه از تبلیغ احكام قرآن فراغت یافته بود، پس خدا را آنگونه بزرگ بشمارید كه خود بیان داشته است. خداوند چیزی از دینش را پنهان نكرده، و آنچه مورد رضایت یا خشم او بود وانگذاشته، جز آنكه نشانه ای آشكار، و آیتی استوار برای آن قرار داده است، كه به سوی آن دعوت یا پرهیز داده شوند، پس خشنودی و خشم خدا در گذشته و حال یكسان است.
بدانید همانا خداوند از شما خشنود نمی شود بكاری كه بر گذشتگان خشم گرفته، و خشم نمی گیرد بكاری كه بر گذشتگان خشنود بود، شما در راهی آشكار قدم برمی دارید، و سخن گذشتگان را تكرار می كنید، خداوند نیازمندیهای دنیای شما را كفایت كرده و به شكرگزاری وادارتان ساخت، و یاد خویش را بر زبانهای شما لازم شمرد.
سفارش به پرهیزگاری
خدا شما را به پرهیزگاری سفارش كرد، و آن را نهایت خشنودی خود، و خواستش از بندگان قرار داده است، پس بترسید از خدایی كه در پیشگاه او حاضرید، و اختیار شما در دست اوست، و همه حالات و حركات شما را زیر نظر دارد. اگر چیزی را پنهان كنید می داند، و اگر آشكار كردید ثبت می كند، برای ثبت اعمال، فرشتگان بزرگواری را گمارده كه نه حقی را فراموش، و نه باطلی را ثبت می كنند. (آگاه باشید! آن كس كه تقوا پیشه كند و از خدا بترسد، از فتنه ها نجات می یابد) و بانور هدایت از تاریكیها می گریزد، و به بهشت و آنچه كه دوست دارد جاودانه دسترسی پیدا می كند، خدا او را در منزل كرامت خویش مسكن می دهد، خانه ای كه مخصوص خداست، سقف آن عرش پروردگاری، و روشنایی آن از جمال الهی، و زائرانش فرشتگان، و دوستان و هم نشینانش پیامبران الهی، می باشند. پس به سوی قیامت بشتابید، و پیش از آنكه مرگ آنها را در كام خود می كشد، و در توبه بسته می شود، شما امروز بجای كسانی زندگی می كنید كه قبل از شما بودند و ناگهان رفتند و پس از مرگ تقاضای بازگشت به دنیا كردند.
ضرورت یاد قیامت و عذاب الهی
مردم! شما چونان مسافران در راهید، كه در این دنیا فرمان كوچ داده شدید، كه دنیا خانه اصلی شما نیست و به جمع آوری زاد و توشه فرمان داده شدید. آگاه باشید! این پوست نازك تن، طاقت آتش دوزخ را ندارد پس به خود رحم كنید، شما مصیبتهای دنیارا آزمودید، آیا ناراحتی یكی از افراد خود را بر اثر خاری كه در بدنش فرو رفته، یا در زمین خوردن پایش مجروح شده، یا ریگهای داغ بیابان او را رنج داده، دیده اید كه تحمل آن مشكل است؟ پس چگونه می شود تحمل كرد كه در میان دو طبقه آتش، در كنار سنگهای گداخته، همنشین شیطان باشید؟ آیا می دانید وقتی مالك دوزخ بر آتش غضب كند، شعله ها بر روی هم می غلطند و یكدیگر را می كوبند؟ و آنگاه كه بر آتش بانگ زند میان درهای جهنم به هر طرف زبانه می‌كشد؟
ای پیر سالخورده! كه پیری وجودت را گرفته است، چگونه خواهی بود آنگاه كه طوقهای آتش به گردنها انداخته شود، و غل و زنجیرهای آتشین به دست و گردن افتد؟ چنانكه گوشت دستها را بخورد؟
روش استفاده از دنیا
پس خدا را! خدا را! ای جمعیت انسانها پروا كنید! حال كه تندرستید نه بیمار، و در حال گشایش هستید نه تنگ دست، در آزادی خویش پیش از آن كه درهای امید بسته شود بكوشید، در دل شبها با شب زنده داری، و پرهیز از شكمبارگی به اطاعت برخیزید، با اموال خود انفاق كنید، از جسم خود بگیرید و بر جان خود بیفزایید، و در بخشش بخل نورزید كه خدای سبحان فرمود: (اگر خدا را یاری كنید، شما را پیروز می گرداند و قدمهای شما را استوار می دارد) و فرمود: (كیست كه به خدا قرض نیكو دهد؟ تا خداوند چند برابر عطا فرماید، و برای او پاداش بی عیب و نقصی قرار دهد) درخواست یاری از شما به جهت ناتوانی نیست، و قرض گرفتن از شما برای كمبود نمی‌باشد، در حالی از شما یاری خواسته كه: (لشكرهای آسمان و زمین در اختیار اوست و خدا نیرومند و حكیم است) و در حالی طلب وام از شما دارد كه گنجهای آسمان و زمین به او تعلق دارد و خدا بی نیاز و حمید است، بلكه خواسته است شما را بیازماید كه كدام یك از شما نیكوكارترید، پس به اعمال نیكو مبادرت كنید، تا با همسایگان خدا در سرای او باشید كه هم نشینان آنها پیامبران، و زیارت‌کنندگانشان فرشتگانند، و چنان گرامی داشته می‌شوند كه صدای آهسته آتش را نشنوند، و به بدنهایشان هیچگونه رنج و ناراحتی نرسد، (این بخشش خداست به هر كس بخواهد می دهد و خدا صاحب بخشش بزرگ است)، من آنچه را می شنوید می گویم، و خداوند را به یاری خود و شما می‌خوانم كه او كفایت كننده و بهترین وكیل است.
سوال:
آیات سوره حدید مرتبط با فصلهای این خطبه را مشخص کنید.