زمانی شهر از بعد قوانین حاکم در آن بررسی می شود؛ در این صورت، اسم آن شهر مدینه است.(بعد مدنیت) و گاهی غرض گروه های اجتماعی که مردم در آن شهر می سازند مورد نظر می باشد (اقوام و اقشار مختلف شهر) در این حالت از اصطلاح قریه استفاده می شود. به کارگیری واژه بلد زمانی است که حاق سرزمین مورد نظر باشد. در این صورت، نزدیک‌ترین واژه که به جنبه مادی و فیزیکی سرزمین دلالت کند، این کلمه است. بنابراین، بلد به معنی بستری است مشتمل بر زیرساخت های فیزیکی و مادی که روابط اجتماعی در آن ایجاد می شود. (ابتدایی‌ترین سطح از امکانات مادی که باعث ایجاد شهر شود).
چند سوال مطرح می شود:
چرا سرزمین برای خداوند مهم است؟
اگر قرار بود سرزمین نزول وحی را شما تعیین کنید، کدام سرزمین را انتخاب می کردید؟
دلیل حضرت ابراهیم از انتخاب سرزمین مکه چه بود؟ پاسخ این سوال برحسب آیات ۳۵و ۳۷ سوره ابراهیم بیان می گردد:
وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِنًا وَاجْنُبْنِي وَبَنِيَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنَامَ ﴿۳۵﴾
رَبَّنَا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُوا الصَّلَاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ وَارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ ﴿۳۷﴾
نکات آیه:
این آیه مؤید غرض سوره بلد است.
سرزمین غیرقابل کشت است.
بیت محرم خداوند از قبل در این سرزمین قرار داده شده است.
پس از آنکه سکونت در بلد اتفاق افتاد، از لفظ واد استفاده شد. اعتبار واد از سکونت است.
هدف حضرت ابراهیم از انتخاب این سرزمین این بود که نماز را به پا دارند و بت پرستی نکنند. بنابراین، سرزمین را برای دور شدن از پرستش بت ها انتخاب کرده است. چون برای اهداف دیگر، سرزمین های دیگری را می توان انتخاب کرد. تحلیل بت پرستی در این زمینه خالی از لطف نیست. در بت پرستی خالق بودن خدا مورد قبول است لکن در انجام امور عادی زندگی به اسبابی مستقل از ربوبیت خداوند متوسل شویم. بت ها را اداره-کننده امور بدانیم.
پس باید سرزمینی را انتخاب کند که خالی از اسباب است و تنها اسباب آن، خانه کعبه است. لذا این سرزمین قابلیت مناسبی دارد برای تربیت این موضوع که در عالم تنها یک مؤثر وجود دارد و آن هم خداست. در واقع حضرت ابراهیم سرزمینی را برای تمرین توحید وضع کردند. سرزمینی که به واسطه شرایط اقلیمی (به اسم بلد) و ساحت انسانی که کنارش قرار می گیرد برای تمرین توحید ساخته شود.
نکات دیگر سوره:
از تکنیک های تدبر در قرآن، روشی است تحت عنوان: پیدا کردن آیه غرض یک سوره در قرآن. در این روش پس از مشخص شدن غرض سوره، آیه ای را پیدا می کنیم که تمام محتوای سوره بررسی شده را در برداشته باشد. بنابراین، آیه، نماینده غرض سوره مورد بررسی محسوب می شود و مؤید غرض سوره ای است که بررسی کرده ایم.
علاوه بر مطالب گفته شده در باب انتخاب مکه توسط حضرت ابراهیم، شایان ذکر است با توجه به اینکه زندگی انبیا از ساحت وحی خارج نیست، انگیزه های الهی هم در این انتخاب مدنظر بوده است. منتها در این سوره از منظر ذکر شده بررسی می شود.
انتخاب پیامبران محدود به زمان خودشان نبوده بلکه در افق زمانی آن ها آیندگان هم مورد نظر بوده اند. بنابراین، با توجه به نقش سرزمین در تثبیت جریان باور (پیوندی عمیق بین اقلیم، منسک و مردم)، می توان نتیجه گرفت که هر سرزمینی با هدف مشخصی برای زمان خودش و آینده تأسیس شده است. به طوریکه مرکزی برای نشر آن اهداف باشد. به عنوان مثال سرزمین مکه توسط حضرت ابراهیم برای وضع توحید، سرزمین مدینه توسط پیامبر به عنوان شهری برای تمرین اخلاق، سرزمین کوفه توسط حضرت علی به عنوان مقر حکومت و قضاوت و ….
ویژگی منطقه خاورمیانه چیست که تمام ادیان ابراهیمی در این منطقه ایجاد شده است؟
حضرت علامه در المیزان اینگونه پاسخ می دهند که این منطقه به لحاظ اقلیم (بلدیت) از نظر چهار فصل بودن و تنوع ساختار طبیعی و هم از منظر قدمت وجود انسان و سیستم انسانی، آماده ترین سرزمین برای تربیت انسان های خاص است.
بنا به اتفاقاتی که در تاریخ اتفاق افتاده، اطلاعی از سایر نقاط در خصوص وجود و عدم وجود ادیان ابراهیمی نداریم و امید است که با ظهور حضرت حجت حقایق مکشوف شود. در واقع یکی از تعاریف رجعت (به عقیده شیعه) این است که به واسطه حکومت نهایی تمام حقایقی که پنهان شده بودند احیا می‌شوند. اعم از آثار جغرافیایی و آثار مکتوب.
نتیجه گیری کلی:
این سوره، سوره سرزمین سازی است.
سرزمین در بلد مشخص و با سلسله آدم ها ساخته می شود.
ما نیز باید سرزمینی ایجاد کنیم که جریان توحید در آن تثبیت شده باشد. به طوریکه از وجود نسل های توحیدی آینده اطمینان داشته باشیم. (سرزمینی که در آن خوب بودن راحت تر از بد بودن باشد.)
حق عضویت:
در حد یک پاراگراف آنچه از سوره بلد متوجه شده اید بیان کنید.
در رابطه با یکی از سوالات زیر بررسی کنید:
ترکیب واژه خلقنا الانسان را در قرآن بررسی کنید و ارتباط آن را با کبد مشخص کنید.
چرا خداوند می فرماید آزاد کردن بنده عقبه است و این مسئله چه ارتباطی با بلد دارد؟
تواصی در قرآن به چه معناست و اقسام تواصی را از منظر قرآن بیان کنید.